2021, iç siyaset kadar dış politika bakımından da hareketli bir yıl oldu. Dinamik bir siyasi coğrafyada yer alan ve dönüşüm içerisindeki küresel sistemin kendi içinde oluşturduğu fırsatları etkili şekilde kullanmaya çalışan Türkiye, uzun bir süredir dış politikada benimsediği stratejik özerklik ve otonomi arayışını 2021’de de tatbik etti. Bunun bir sonucu olarak Ankara yıl boyunca karşı karşıya geldiği siyasi ve ekonomik meydan okumaları etkili bir şekilde yönetti. Bu sayede etkili bir bölgesel güç ve yükselen küresel bir aktör olduğunu ispat etti. Bununla birlikte küresel ve bölgesel siyaset üzerinde etki uyandıran meselelerde inisiyatif alarak bazen oyun kurucu bazen de oyun bozucu ülke oldu

Türkiye’nin dış politika gündeminde her daim önemli bir yer tutan ABD ile ilişkiler yıl boyunca inişli çıkışlı bir seyir izledi. ABD’nin önceki başkanı Cumhuriyetçi Donald Trump döneminde yaşanan sorunların bir kısmı yeni başkan Demokrat Joe Biden’ın ilk bir yılına denk gelen 2021’de de devam etti. İki ülke ilişkilerinde Suriye krizi, ABD’nin YPG/PKK’ya verdiği destek, F-16 ve F-35 konuları, ABD’deki FETÖ varlığı ve Türkiye’nin Rusya’dan temin ettiği S-400 hava savunma sistemleri gibi meselelerde problemler yaşanmaya devam etti. Buna karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Başkan Biden ile Ekim’de gerçekleşen G20 zirvesi kapsamında doğrudan görüşmesi ise ikili ilişkilerdeki gerilimin bir nebze azalmasına imkan sağladı. Bu görüşmede liderlerin ikili ticaret hacmini arttırma ve iklim değişikliği konusunda iş birliği yapma noktasında olumlu irade beyanında bulunması ise yapıcı gelişmeler olarak kayıtlara geçti.

Türkiye 2021’de Batı haricindeki bölgelerle daha ziyade ekonomik angajmanlarını yükselterek kendisine yeni fırsatlar oluşturmaya devam etti. Örneğin Afganistan’da yönetimi ele geçiren Taliban’ın Batı ile ilişkilerinde bir nevi ara bulucu gibi hareket ederek, bölgesel bir güç ve yükselen bir küresel aktör olduğunu gösterdi. Aynı şekilde İsrail Yüksek Mahkemesinin Kudüs’ün Şeyh Cerrah Mahallesi’nde oturan bazı Filistinlileri evlerinden zorla çıkarma kararı almasıyla başlayan protestoların ardından İsrail’in, Mescid-i Aksa ve Gazze’de Filistinlilere orantısız müdahalede bulunması önemli bir gelişme oldu. Filistin meselesini kendi meselesi olarak kabul eden Türkiye gelişmelere kayıtsız kalmadı ve uluslararası toplumu harekete geçirmeye çalıştı.

Bunun yanı sıra uluslararası sistemdeki güç boşluklarını fırsat olarak kullanan Türkiye daha ziyade insani saiklerle başlattığı Afrika’ya yönelik açılımını stratejik bir iş birliği haline çevirdi. Gerek Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bölge ülkelerine gerekse bölge ülkelerinin devlet ve hükümet başkanlarının Türkiye’ye yaptıkları yapıcı ziyaretlerdeki artış taraflar arasındaki beklentilerin arttığını ortaya koydu. Aynı minvalde Aralık 2021’de Türkiye’nin ev sahipliğinde gerçekleşen III. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi Ankara’nın bölge ülkeleriyle ekonomi politik ilişkilerini güçlendirme yolunda samimi bir çaba içerisinde olduğunu gösterdi.

2021’de dış politikada yaşanan en önemli gelişmelerin başında ise hiç şüphesiz Türkiye’nin ikili ilişkiler düzeyinde bazı bölge ülkeleriyle başlattığı “normalleşme süreçleri” yer aldı. Türkiye 2021’in ikinci yarısında BAE, Mısır ve Ermenistan gibi uzun zamandır yapısal sebeplerden ve/veya konjonktürel gelişmelerden ötürü sorun yaşadığı ülkelerle ilişkilerini daha sağlıklı bir zemine oturtabilmek için reel politik eksende normalleşme süreçlerine öncülük etti. En önemlisi Türkiye’nin rasyonalist bir doktrin kapsamında başlattığı bu sürecin meyveleri kısa zamanda alındı. Örneğin Türkiye ve BAE arasında hızlı şekilde üst düzey ziyaretler gerçekleşti ve iki ülke kapsamlı iş birlikleri için anlaşmalar imzaladı. Mısır’la henüz tam bir normalleşme gerçekleşmese de taraflar bir nevi “ısınma turları” olarak görülebilecek istikşafi görüşmelere başladı. Tarihi meselelerden ve Karabağ’da yaşanan gerilimden ötürü olası bir normalleşmenin beklenmediği Ermenistan’la dahi normalleşme adımlarının başlatılması ise hiç şüphesiz kritik bir gelişme olarak kayıtlara geçti.

Dış politikada gerek 2021’de atılan normalleşme adımları gerekse 2022’de atılması muhtemel normalleşme adımları, Türkiye ile diğer ülkeler arasında ikili ilişkilerdeki tüm sorunların çözüleceği şeklinde yorumlanmamalıdır. Bunun yerine Türkiye’nin muhatap ülkelerle sorunlarını en aza indirmek için iş birliği alanlarını ön plana çıkarmaya çalıştığını belirtmek daha yerinde bir tespit olacaktır. Bu doğrultuda normalleşme adımlarını daha somut hale getirmek için Dışişleri bürokrasisini 2021’de yoğun bir mesai beklemektedir.

Bunların haricinde Türkiye-Rusya ilişkilerinde önceki yıllarda sık sık gerçekleşen üst düzey ziyaretler 2021’de kısmen azalma gösterdi. Türkiye’nin AB ile ilişkilerinde ise ne bir ilerleme ne de bir gerileme yaşandı. Rasyonaliteden uzaklaşan ve daha çok ideolojik tartışmaların hakim olduğu Türkiye-AB ilişkilerinde Doğu Akdeniz’de yaşanan gerilim ile Kıbrıs meselesine dair yaşanan farklı “paradigma öncelikleri” yıl boyunca geniş bir yer tuttu. Doğu Akdeniz’de Türkiye karşıtı bir ittifak oluşturmaya çalışan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa ve Yunanistan’ın müşterek stratejilerinin önümüzdeki süreçte hem Doğu Akdeniz’deki suları daha fazla ısıtması hem de Türkiye-AB ilişkilerini daha fazla etkilemesi beklenmektedir.

Netice itibarıyla 2021 her yönden olduğu gibi dış politikada da Türkiye açısından önemli bir süreç oldu. Dış politikanın bir birikim sahası olduğu ve Türkiye’nin dönüşen küresel sistemdeki boş alanları etkili şekilde kullanmaya çalıştığı dikkate alındığında 2022’de de Türkiye’yi hareketli bir dış politikanın beklediği ifade edilebilir.

SETA’nın mutat hale gelen SETA Yıllığı bu sene de Türkiye’yi ilgilendiren bütün meseleleri geniş bir perspektifle ele alıyor ve tecrübe edilen gelişmeleri; iç siyaset, dış politika, güvenlik, göç, savunma, ekonomi, enerji ve hukuk alanlarında gündem olan kritik konuları bir araya getirerek analiz ediyor. Yıllığın kaleme alınmasında katkısı olan bütün yazarlara ayrı ayrı teşekkür eder, 2022’nin Türkiye için hayırlı olmasını temenni ederim.

Burhanettin Duran
SETA Genel Koordinatörü

Bölüm Editörleri

İçindekiler

2021’DE SİYASET

GİRİŞ

2021’DE CUMHURBAŞKANLIĞI

2021’DE ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (AK PARTİ)

2021’DE CUMHURİYET HALK PARTİSİ (CHP)

2021’DE MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ (MHP)

2021’DE İYİ PARTİ

2021’DE HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ (HDP)

2021’DE DIŞ POLİTİKA

GİRİŞ

TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-AFRİKA İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-ALMANYA İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-AZERBAYCAN İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-BALKAN ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-ÇİN İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-FİLİSTİN İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-IRAK İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-İRAN İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-KKTC İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-KÖRFEZ ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-LİBYA İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-MISIR İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-SURİYE İLİŞKİLERİ

TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ

2021’DE GÜVENLİK VE SAVUNMA

PKK/YPG İLE MÜCADELE

SAVUNMA SANAYİİ

GÖÇ YÖNETİMİ

2021’DE EKONOMİ

KÜRESEL EKONOMİ

EKONOMİK BÜYÜME VE İSTİHDAM

ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI

KAMU MALİYESİ

ORTA VADELİ PROGRAM

DIŞ TİCARET

CARİ İŞLEMLER DENGESİ

2021’DE ENERJİ

GİRİŞ

TÜRKİYE’NİN ENERJİ GÖRÜNÜMÜ

ENERJİ İTHALATI

ENERJİ PROJELERİ

DIŞ POLİTİKADA ENERJİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN GELİŞMELER

SONUÇ

2021’DE HUKUK VE YARGI

GİRİŞ

YASAMA

YARGI

İNSAN HAKLARI EYLEM PLANI

ULUSAL İNSAN HAKLARI KORUMA MEKANİZMALARI

TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU

KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

OHAL KOMİSYONU

KİŞİSEL VERİLERİ KORUMA KURUMU